بیست و چهارم تیرماه سال ۱۳۸۸، سانحه‌ای دردناک در تاریخ هوانوردی ایران رقم خورد. در این روز، هواپیمایی توپولف تی یو-۱۵۴ شرکت هواپیمایی کاسپین در مسیر تهران به ایروان، دقایقی پس از برخاستن از فرودگاه امام خمینی در نزدیکی قزوین سقوط کرد و تمامی ۱۶۸ سرنشین آن جان باختند.

به گزارش کن نیوز؛ پرواز شماره ۷۹۰۸ شرکت هواپیمایی کاسپین که از فرودگاه امام خمینی تهران به مقصد ایروان در حال پرواز بود، در ساعت ۱۱:۴۵ قبل از ظهر روز چهارشنبه ۲۴ تیر ۱۳۸۸ در حوالی قزوین بین روستاهای فارسیان و جنت‌آباد در بخش مرکزی قزوین دچار نقص فنی شد و سقوط کرد.

در این سانحه تنها 16 دقیقه پس از آغاز پرواز کلیه ۱۶۸ سرنشین هواپیما شامل ۱۵۳ مسافر و ۱۵ خدمه آن جان باختند.

هواپیمایی که در این سانحه سقوط کرد از نوع توپولف تی یو-۱۵۴ بود که توسط هواپیمایی کاسپین مورد استفاده قرار می‌گرفت. این هواپیما در سال ۱۹۸۷ وارد چرخه پروازی شده بود.

این هواپیما ۱۶ دقیقه پس از آنکه از فرودگاه امام برخاست در نزدیکی دشت‌های کشاورزی قزوین با زمین برخورد کرد در این سانحه کلیه ۱۶۸ سرنشین هواپیما شامل ۱۵۳ نفر مسافر و پانزده نفر خدمه و کادر پرواز کشته شدند، شدت حادثه به حدی بود که ۶ هکتار از اراضی زراعی این منطفه نیز دچار حریق شد. در محل برخورد هواپیما با زمین گودال عظیمی به قطر ۶۰ تا ۷۰ متر ایجاد شد.

بر اساس اطلاعات رسیده از این هواپیما و بنا به اظهارات مومنی‌رخ مدیرعامل وقت شرکت فرودگاه‌های کشور، در زمان سقوط هواپیما هیچ مکالمه‌ای مبنی بر نقص فنی با برج مراقبت به ثبت نرسیده‌است.

به گفته شاهدان عینی دقایقی پیش از سقوط هواپیما آتش گرفته بود و تلاش خلبان برای نشستن روی زمین بی‌نتیجه بود و منجر به چرخ زدن هواپیما در حوالی شهر اقبالیه شد و در حال دور زدن نیز به ناگاه پس از آتش گرفتن دم هواپیما در مزارع گندم سقوط کرد.

شاهدان عینی همچنین از پراکنده شدن وسایلی همچون کیف، کفش، کارت ویزیت، کیف جیبی و وسایل شخصی مسافران خبر دادند.

طبق گزارش‌ها از ۱۶۸ مسافر این پرواز، ۳۸ تن ایرانی‌الاصل (شامل ۲ تن از خدمه)، ۴۰ تن شهروند ارمنستان، ۲ گرجستانی، ۲ کانادایی، ۲ ایرانی-استرالیایی و همچنین ۲ ایرانی-آمریکایی بوده‌اند.

اسامی کادر پروازی

استاد خلبان علی اصغر شیر اکبری

خلبان جواد معصومی

کمک خلبان مهدی فیروزه سهیل

مهندس پرواز نیما صالحی رزوه

مهندس فنی گرگوری بارساغیان

مهندس فنی سورن موقومونیان

سرمهماندارسیدعباس قائم مقامی

مهماندارارشد امیر علی ملکی نژاد

مهماندارارشدفرشته سماکی رحمت

مهماندارارشدسانا

بررسی علل سانحه

در اینجا به بررسی دلایل وقوع این سانحه غمناک از نگاه دکتر میلاد باستانی طی مقاله‌ای که 23 تیرماه 1395 منتشر کردند، می پردازیم.

هواپیمای توپولف بعد از clim (اوج گیری) از فرودگاه بدون هیچ مشکلی به افزایش ارتفاع خود ادامه داده و حتی تا ۳ دقیقه قبل از حادثه هیچ اتفاقی را کاپیتان پرواز گزارش نداده است.

طبق گزارشات رادیو کال (ATC) فرودگاه امام(ره) و خلبانان پرواز هواپیما در شرایط نرمال پروازی بوده و کم کم در حال دور شدن از محدوده تحت نظارت فرودگاه امام و ورود به فضای تحت کنترل مرکز کنترل ترافیک هوایی کشور و رادار بوده است. و طبق رسم تمامی پروازها، گفتگوهایی از سوی خلبانان پرواز ۷۹۰۸ با مرکز کنترل ترافیک هوایی و فرودگاه در جریان بوده است که در یکی از آخرین این گفتگوها خلبان برای صعود به ۳۴۰۰۰ پایی؛ درخواست کرده بود اما چند دقیقه بعد در شرایطی که از سوی هواپیما هیچ گونه پیامی در مورد شرایط اضطراری مخابره نشده بود کنترلر رادار متوجه گردش به چپ ناگهانی هواپیما در ارتفاع ۲۸۸۰۰ پایی می شود و هنگامی که قصد ارتباط گرفتن با خلبان را دارد متوجه (دایو) شدید هواپیما نیز می شود و با استرس زیادی سعی می کند که از خلبان جویای وضعیت هواپیما شود که ناگهان تمام مشخصات پروازی این هواپیما از صفحه رادار محو می شود.

همه عزیزان مطلع تصدیق می فرمائید که چرخش ناگهانی ۲۷۰ درجه هواپیما نمی تواند به دلیل از دست دادن موتور ۱ باشد. توپولف حتی اگر ۲ موتور آن برود می توتند به مسیر ادامه داده و در یک فرودگاه آلترناتیو (جایگزین) فرود آید پیچیدگی این سقوط از این چرخش ناگهانی آغاز می شود.

این که خلبان در شرایط از دست رفتن و آتش گرفتن موتورش هیچ صحبتی با برج نداشته هم در جای خود قابل تامل است و تحلیل را مشکل تر می کند. چیزی که مسلم است و شاهدان عینی هم تصدیق می کنند هواپیما دیده شده که با آتش در قسمت موتور شماره ۱ با سرعت زیاد و شیرجه وار ارتفاع کم می کرده است.

بیشتر بخوانید:

سقوطی که دیوار صوتی را هم شکست/ بازخوانی سانحه سقوط توپولف ۱۵۴ در زمین های کشاورزی قزوین

بازخوانی سقوط توپولف ۱۵۴ ایران ایرتور

در دقیقه حدود ۱۶ پرواز، علامت هشدار آتش گرفتن موتور روشن می شود و از آنجایی که چشمک نمی زند و نور یکسره دارد یعنی موتور فقط حرارت بالایی ندارد و بلکه دچار آتش سوزی شده است. در این شرایط طبق دستور العمل اضطراری توپولف برای این نوع از هواپیما باید موتور خاموش می شده (off) و سپس با اطفاء حریق از ذوب شدن الویتور(elevator) و رادر(rudder) و رسیدن آتش به مخزن کوچکی که در انتهای توپولف به موتور ها سوخت می رساند، جلوگیری می شده است. اینکه چرا کروی پرواز موفق به خاموش کردن موتور و خاموش کردن آتش نشدند جای سوال دارد.

درون پرانتز اعلام می کنم که این بررسی نتیجه شنیده ها و تجزیه و تحلیل شخصی و خوانده های بنده است و ممکن است نادرست باشد. من شنیده ها یی را که می آورم هرگز صحت آنها رو تائید نمی کنم و نتیجه گیری را به شما خوانندگان گرامی واگذار می کنم.

طبق شنیده ها، جعبه سیاه این هواپیما که مکالمات کابین را ضبط می کند (CVR) به دلیل شدت برخورد آسیب دیده بود و نوار های به هم پیچیده اون جمع آوری شده بود ولی جعبه ضبط علائم پروازی یا FDR به سلامت پیدا شده بود، البته یکی از این جعبه ها را لودرچی ها بعد از ۲۵ ساعت از سانحه با تلاش خود در عمق ۷ متری زمین پیدا می کنند (دماغه هواپیما به دلیل شدت برخورد حدود ۷ متر به درون زمین فرو رفته بود و تصور می شد که پیکر کروی پرواز از جمله کاپیتان شیر اکبری در آن قسمت سالم یافت شود که اینگونه نشد.)

هر دو جعبه به متخصصان و کارشناسان روسی تحویل داده شد تا پرده از این سقوط وحشتناک برداشته شود.

با توجه به بررسی ها در ارتفاع ۲۸۸۰۰ پایی بر اثر برخورد قطعات موتور شماره یک به Frame65بدنه؛ پوسته هواپیما در Rear Compartment پاره و قطعات با سرعت زیاد به لوله های هیدرولیک و لوله سوخت موتور شماره یک برخورد کرده و ریزش همزمان سوخت و مایع هیدرولیک داغ، باعث آتش سوزی در موتور شماره یک می گردد. تکه های پرتاب شده از موتور در آن سرعت بالا به دم هواپیما برخورد کرده و به الویتور(سکان افقی) و رادر (سکان عمودی) آسیب جدی وارد می کند که طبیعیست با آسیب به دو آلت حیاتی هواپیما دماغه به سمت پایین می افتد و با گردش به چپ از اختیار خلبان خارج می شود. حال خلبان نه الویتور دارد و نه رادر و نه احتمالا هیدرولیکی سالم مانده تا بتواند از فرامین استفاده کند. عملا خلبان و کروی پرواز فلج می شوند و با پیچ(pitch) منفی، هواپیما به سمت زمین سرازیر می‌شود.

در همان لحظات اولیه مسافران و کروی پرواز بیهوش می شوند و شاید دلیل اینکه هیچ مکالمه ای پس از اعلام وضعیت اضطراری در آن شرایط از خلبان با برج صورت نگرفته، همین باشد. همه این اتفاقات در کمتر از ۲۰ ثانیه افتاده است و هواپیما به سرعت به سطح زمین رسیده و تکه تکه می شود. بزرگترین تکه جسدی که پیدا شد یک تکه گوشت ۲۰۰ گرمی بود، البته (Bank) (چرخش حول محور طولی) شدید و افتادن هواپیما در Spin، در لحظه اولیه و ادامه آن تا لحظه برخورد بر شدت برخورد افزوده است.

۱- با بررسی مکالمات جعبه سیاه شنیده ام که روسیه اعلام می کند که در زمان آتش گرفتن موتور شماره یک، خلبان ۱۵ ثانیه فرصت داشته تا موتور را shut کند اما به موقع اقدام به بستن موتور نکرده است.

۲- سوختگیری حدود ۲۳ تن بوده است.

۳- علائم حیاتی موتور از جمله N1، EGT و ... قبل از انفجار موتور، بیش از محدوده مجاز بوده و بنابراین قبل از انفجار شاید پیشگیری از انفجار موتور امکان پذیر بوده است.

۴- در ساعت ۱۱:۵۲:۱۴ ، اتوپایلوت (خلبان خودکار) خود به خود غیر فعال شده و نشان می دهد کنترل فرامین سخت و هیدرولیک از دست رفته است.

اصلی ترین علت سانحه:

انفجار در موتور و سپس آتش گرفت آن باعث می شود که این شبهه پیش آید که چرا خلیان پس از آتش گرفتن موتور و بستن و شات کردن آن، اقدام به کشیدن fire bottle نکرده است؟

در واقع احتمالا انفجار موتور به قدری سریع صورت گرفته است که با قطع تمام فرامین و هیدرولیک ها فرصت عکس العمل را از کروی پرواز گرفته است. همچنین اصلی ترین نکته در خاموش نشدن آتش این است که Fire Bottle در این قسمت موتور هواپیمای توپولف ۱۵۴، طراحی نشده است و بنابراین خلبان توانایی کنترل و خاموش کردن آتش به وجود آمده را به هیچ عنوان نداشته است و سرعت انفجار در موتور، امکان هر عکس العملی را از خلبان های این پرواز گرفته است.

این سانحه بار دیگر اشکال مهم هواپیماهایی که موتور آنها در قسمت دم هواپیما تعبیه شده است را آشکار ساخت. موتور، خطوط مهم و اصلی هیدرولیک، الویتور و رادر، همه و همه در قسمت دم هواپیماهای اینچنینی قرار دارند و انفجار موتور می تواند تماماً خلبانهای اینگونه هواپیماها را در برگرداندن هواپیما و نجات آن، عاجز کند.

به عنوان نکته آخر هم عرض کنم که عده ای شایعه کرده بودند که این هواپیما در آسمان منفجر شده و یا مورد اصابت موشک قرار گرفته و شایعات از این دست که باید عرض کنم که این نمی تواند امکان داشته باشد. از بین رفتن کامل اجساد و تکه تکه شدن هواپیما اثبات کاملی بر برخورد شدید هواپیما به زمین دارد. اگر در آسمان منفجر می شد تکه های بزرگتر یافت می شد و اجساد سالم تری به زمین می رسیدند.

بار دیگر یادآور می شوم، مطالب نگاشته شده در این مقاله، بر اساس اطلاعات موجود و گفته های شاهدان عینی و تحقیقات نگارنده، آورده شده و ممکن است مقداری با واقعیت این پرواز و سانحه رخ داده متفاوت باشد.

به دلیل طولانی شدن تشخیص هویت اجساد، با کسب تکلیف از مراجع عظام تقلید، این کار انجام نشد. و برای دلجویی از بازماندگان اقلیت مذهبی که مسافر این هواپیما بودند، از پاپ ارامنه در مراسم تشیع آنها دعوت شد.

این مطلب تنها جهت همدردی و گرامیداشت یاد قربانیان سانحه مذکور نگاشته شده و روایت داستانی سانحه، به درخواست خانواده قربانیان و طبق روال هر ساله برای آرامش خاطر بازماندگان، بوده است.

روح همه ۱۶۸ سرنشین توپولف ۷۹۰۸ گرامی و مزارشان گلباران باد.